Damspelgeschiedenis op het verkeerde been gezet
(Wim van Mourik)
In 2007 startte een serie artikelen met Egypte als onderwerp. In het september en decembernummer van Het Damspel werd het mogelijke alquerque-diagram onder de loep genomen, aangetroffen op het dak van de tempel van Seti I [1300.v.Chr.]. Het diagram wordt gezien als de oudst gevonden voorloper van het huidige damspel. De eerste vermelding van de inscriptie werd gedaan door H.Parker in 1909 voorzien van een tekening [Parker, 644]. We zien een 4 x 4 velden diagram met drie elkaar kruisende lijnen. Zie tekening 1. Spelhistorici bleven echter lang onkundig van deze afbeelding, wat tot vergaande gevolgen leidde. De befaamde spelonderzoeker H.J.R. Murray publiceerde in 1952 een tekening, die niet overeenstemt met zijn bron, hoewel hij er wel nadrukkelijk aan refereert: “after Parker”. [ Murray, 19]. We zien een 5 x 5 velden diagram met twee schuine lijnen, waarbij een kruisende diagonaal ontbreekt. Zie tekening 2. Publicisten op spelgebied en spelliefhebbers op internet hebben zonder meer geloof gehecht aan Murray’s weergave. Al meer dan een halve eeuw dient zijn afbeelding en de bijbehorende datering als het vroegste vertrekpunt van de damspelgeschiedenis, waar weer andere gerenommeerde spelhistorici aan refereerden. Ten onrechte zal hierna blijken.
Tekening 1 Tekening 2
Uit: H.Parker, Ancient Ceylon 1909,644, fig.273, nr. 13 Uit: H.J.R. Murray, The History of Boardgames other then chess, 1952, 19, fig.7, D
In de inleiding van Panorama 62 werd Dr.Ulrich Schaedler genoemd [ HD, 2007 - 4]. Aan hem komt de eer toe het juiste spoor te hebben aangegeven om na precies 100 jaar wèl over een foto van het diagram te kunnen beschikken. Op basis van zijn ingewonnen informatie kon contact worden opgenomen met Prof.Dr. Rainer Stadelmann, emiritus hoogleraar, verbonden aan het Deutsches Archäologisches Institut in Egypte. Dr.Stadelmann schrijft momenteel aan een nieuw boek over de tempel van Seti I. Vooruitlopend op het verschijnen stelt hij, met onze grote dank uiteraard, Het Damspel in de gelegenheid tot het publiceren van een foto.
Het (on) waarschijnlijke alquerque diagram
Een zo goed mogelijk gemaakte tekening naar aanleiding van de foto laat een figuur zien van ca 30 x 38 cm. Als het een alquerque diagram met 4 x 4 velden en 25 speelpunten zou moeten voorstellen, beantwoordt het dan aan deze vraag? Vijf verticale lijnen zijn goed zichtbaar. Van de vijf horizontale lijnen ontbreken de middelste en de tweede van onder gedeeltelijk. De twee kruisende diagonalen zijn geheel of gedeeltelijk aanwezig. De twee overige korte schuingetrokken lijnen doen vermoeden een diagonaal van een kwadrant te zijn, maar zouden elkaar in het midden van de rechter lijn moeten raken. De beschadigingen in de steen zijn niet getekend. De aanzet tot een alquerque-diagram lijkt in principe aanwezig, maar het eindresultaat blijft raadselachtig in vergelijking met het echte alquerque diagram .
Tekening 3 Tekening 4
Tekening op basis van foto Dr.Stadelmann, steenbeschadigingen zijn weggelaten, Wim van Mourik
Alquerque diagram uit: K.W.Kruijswijk,Algemene historie en bibliografie van Het Damspel, 1966, 14, fig. 5
Wel of geen alquerque spelbord ?
Bij het grote aantal ingekraste figuren, gevonden bij de tempel, horen diverse speldiagrammen. Is er echter wel sprake van een speldiagram? Voor het molenspel heeft Dr.Friedrich Berger aangetoond dat het molenspel-diagram ook in een heel andere betekenis gebruikt is dan als speldiagram. Er zijn petrogliefen van het molenspel (inscripties in rotsen en op historische gebouwen) gevonden op plaatsen die niet met een logische spelsituatie verenigbaar zijn [Berger,2003, 2004]. Voor het alquerque diagram is een dergelijk patroon ook aanwijsbaar. Ook alquerque diagrammen worden gevonden op steenformaties en onlogische brokken onregelmatige steen. Hiervoor is verder onderzoek nodig, om te voorkomen dat alle gevonden alquerque diagrammen worden ingepast in een tijdslijn om de geschiedenis van het damspel een ouder vertrekpunt en continuering te geven dan het toekomt. [Berger,2003, 2004]
Het ( on) waarschijnlijke speldiagram eindelijk op de foto
In 2008 kwam contact tot stand met Dr. Stadelmann, waarbij hem vragen werden voorgelegd over de plaats en tijd van de mogelijke alquerque-inscriptie en het verzoek om een foto:
Er zijn spelbord-figuren gevonden op verschillende plaatsen: op het dak van de dodentempel, maar ook op de achterzijden van de enorme architraafbalken van de ingestorte poort. Van deze figuren wordt definitief aangenomen dat deze zijn ingesneden na de instorting. Vele jaren geleden is het dak van de tempel bestudeerd, maar de observaties zijn te goed opgeborgen of mogelijk verdwenen. Een onderzoek wordt geïnitieerd, want de waarnemingen zijn ook van belang voor het komende boek over de tempel van Seti I. Om ons van dienst te zijn werden recent digitale opnamen gemaakt. Duidelijk is te zien dat Parker geen nauwkeurige tekening heeft geproduceerd. Tevens is duidelijk dat Murray nog verder afwijkt van het origineel.
Foto 1 In steen gekraste figuur, Tempel Seti I, Qurna bij Luxor, datering onzeker maar vermoedelijk 300-600 AD; mogelijk Koptisch 300-400 AD, ca 30 x 38 cm © Prof.Dr. Rainer Stadelmann, Deutsches Archeologisches Institut Kairo
Datering:
Dr.Stadelmann vindt het moeilijk een definitieve uitspraak over de datering te doen. De tempel is in ca.1300 v.Chr. gebouwd. Waren bouwers aan de tempel verantwoordelijk voor de figuren of waren het bezoekers uit latere tijden? Er zijn ook ingesneden figuren van voeten op het dak gevonden en deze zijn zeker uit latere tijd, misschien zelfs uit de Koptische tijd ( 300-400 AD). De ingekraste spelborden op het dak stammen vrijwel zeker uit latere tijd, vermoedelijk uit de tijd van de bewoning van het tempelgebied in de “Spätantiker Zeit”. Uit deze tijd van 300-600 AD werden huisresten gevonden. De bewoning van het gebied wordt verdeeld in een vroeg christelijke periode 300/400 AD, de Koptische tijd, en een latere periode tot 600, waarna door onbekende reden de bewoning ophoudt. Dr.Berger wijst op de constatering van Wagneur, die aangeeft dat de door Parker getekende kruisen Koptisch zijn. (Berger 2004,15) In publicaties wordt aan het ingekraste diagram nogal stellig de datering 13e - 14e eeuw v.Chr meegegeven in navolging van Parker en Murray, maar deze blijkt op zijn minst discutabel, gezien de huidige kennis van het monument en het gebied.
Dr. Stadelmann
Dr. Stadelmann werd op 24-10-1933 geboren in Öttingen / Bayern. Studeerde vanaf 1953 Egyptologie, talen en oude cultuur van de Oriënt en Archeologie aan de Universiteit van München. Daarna volgde studie vanaf 1957 aan de Heidelbergse Universiteit waar aan hij in 1960 promoveerde in de Egyptologie. Vanaf 1968 werkzaam als wetenschappelijk directeur verbonden aan het Deutsches Archaologisches Institut Kairo (DAIK). Van 1989 tot 1998 Erster-Direktor van het DAIK. Vanaf 1975 verbonden aan de Heidelbergse Universiteit als Honorar-Professor. Stadelmann nam deel aan talrijke opgravingen o.a. in Thebe. Publiceerde o.a : Die Egyptischen Pyramiden, vom Ziegelbau zum Weltwunder, Mainz 1985/97 [ Site 1]
Literatuur:
Berger, Friedrich The merels board as a symbol, 2003
Berger, Friedrich From circle and square to the image of the world: possible interpretation for some petroglyphs of merels boards In: Rock Art Research 2004, Volume 21, Number 1, pp.11-25.
Murray, H.J.R. History of board games other then chess, 1952
Parker, Henri Ancient Ceylon, 1909, 4e druk 1999
Sites:
https://de.wikipedia.org/wiki/Rainer_Stadelmann
- Questo articolo è stato pubblicato sulla rivista ufficiale Dama Olandese Het Damspel, 2009, nr. 1, february 34-35
- This article was published on Het Damspel, 2009, nr. 1, february 34-35
