Middeleeuwse spelborden in de Caestertgroeve

                                                            (Wim van Mourik)

Iets ouds vinden uit de middeleeuwen, wie wil dat niet?  Elke vondst die je doet geeft een kik. Iets vinden uit ca 1500 een boost, heet het tegenwoordig. Dat overkwam mij bij het  ontdekken van een geruit bord in literatuur over de mergelgrotten in Limburg.[1] De Caestertgroeve, gerekend tot het complex van de Sint Pietersberg, met ingang net over de grens in Wallonië, ligt gedeeltelijk op Nederlandse grond en verder op Waals en Vlaams gebied. De blokbrekers, arbeiders die in de ondergrondse mergelgroeven werkten, hakten zich een weg “van boven naar beneden”, waardoor de gangen steeds dieper (hoger) werden en steeds verder de berg in.  Van deze anonieme mensen zijn tekeningen en tekens aangetroffen, gemaakt met de roetsporen van olielampjes en vetpitten, waarmee zij zich bijlichten bij hun werk. De reden waarom deze afbeeldingen niet zo nauwkeurig zijn. De oudste afbeeldingen op het plafond, daarna konden zij er niet meer bij ! Een bijzondere groep plafondtekeningen is aangebracht  in het zuidwestelijke deel op 11 meter hoogte, op een punt dat op dat moment het eind van de groeve moet zijn geweest.

Roettekening van een geruit bord en molenspelbord, Caestertgroeve, zuidwestelijke gang, 1490-1550  [1]

Deze complexe tekeningen zijn mogelijk gemaakt door vluchtelingen die de mergelgroeven als schuilplaats gebruikten. Deze hadden meer tijd dan de blokbrekers die per gehakt blok betaald werden. Eenvoudige tekens, die vooral te vinden zijn op kruispunten, zouden staan voor:  looprichting, eigendomsteken, gevaar etc. Handige eenvoudige tekens vooral als je analfabeet was. Het aangetroffen molenspel-diagram staat ook wel model voor een drievoudige ommuring ( triple enceinte), maar door de combinatie met een geruit dam/schaak bord, zie ik hier duidelijk twee spellen afgebeeld.

Rob Heckers, kenner op het gebied van de grotten, taxeert de tekeningen op ca 1490-1550, naar de laatste inzichten, aangezien een minder diep in het gangenstelsel gevonden tekening het jaar 1468 aangeeft.[2]  Maar dan : het geruite bord. Het dammen op een geruit bord vinden we voor  het  eerst terug in de 15^e eeuw ! In 1562 leert Joost Lambrecht  ons in zijn “Naambouck”  (…) daemspel= ieu de dames. [2] Het begrip “daemspel” zal dan algemeen bekend zijn  in het Nederlandse taalgebied. Je mag veronderstellen minstens enkele tientallen jaren, want verbreiding ging veel minder snel dan nu. Een Vlaams wandtapijt uit 1520-30 laat als bewijs damspel zien. (Het Damspel, maart- juni 2013). We zitten nu dus in een vaag gebied. Het geruite bord kan zowel  een schaak- als dambord voorstellen. Dat is niet erg, want  ook een vage vondst ondersteunt het bordspelonderzoek van beide denksporten.  Kijk nog eens terug in Het Damspel, april 2006 :  een tinnen speeltafeltje uit ca 1350-1400 met een  combinatie van drie spellen. 

Literatuur

1.       Speelberg, Femke – Jacoline Zilverschoon, Zotheid in de duisternis, Middeleeuwse tekeningen in de Sint-Pietersberg, 2007, 17-23

2.       Heckers, Rob  Correspondentie  14-08-2015

3.       Stoep, A. v.d. Draughts in relation to chess and alquerque, 205, 62

Info : https://www.caestert.net/

                          Met dank aan Rob Heckers, voormalig voorzitter van de Studiegroep Onderaardse kalksteengroeven

• Nota del webmaster: l'articolo è stato pubblicato dall'autore sulla rivista ufficiale di Dama Olandese "Het Damspel", nella Rubrica "Panorama", n. 94 (2015) e si pubblica in questa sede per gentile concessione.
• Un nostro articolo in italiano